हरभरा शेती:- भारत एक कृषी प्रधान देश आहे. भारतामध्ये वेगवेगळी पिके घेतली जातात. हरभरा हे भारतातील महत्त्वाचे कडधान्य पीक आहे. हरभऱ्याच्या सेंद्रिय शेतीमध्ये भारत हा एक प्रमुख हरभरा उत्पादक देश आहे. उत्पादनाच्या बाबतीत आपल्या देशाचे आंतरराष्ट्रीय स्तरावर महत्त्वाचे योगदान आहे. हरभऱ्याची लागवड मुख्यतः कोरडवाहू आणि कमी पाणी असलेल्या भागात केली जाते. त्यामुळे सेंद्रिय हरभरा उत्पादनही सहज करता येते. देशातील वेगवेगळ्या राज्यात विविध प्रकारची हरभरे पिके घेतली. प्रामुख्याने देशी, काबुली आणि गुलाबी हरभरा पिके यशस्वीपणे घेतली जातात.

जीवामृत तयार करण्याची पद्धत

साहित्य
1)गोमूत्र – 1 लिटर
२)दूध – 100 मि.ली
३)देशी गायीचे शेण – १ किलो
४)चुना – 50 ग्रॅम
५)शेतातील कडची माती – 200 ग्रॅम

कृती – १)वरील सर्व 5 लिटर पाण्यात मिसळा
मिक्स करून 2 दिवस भांड्यात ठेवा.२)पेरणीच्या दिवशी बिया गाळून त्यावर प्रक्रिया करा.

वापर- बियाणे रोगमुक्त करण्यासाठी आणि त्यांची उगवण क्षमता वाढवण्यासाठी.
त्यासोबतच ‌प्राण्यांचे मूत्र हे एक चांगले खत आहे, ते वाया जाऊ देऊ नका.

हरभऱ्याच्या सेंद्रिय शेतीसाठी योग्य वेळ व पेरणी ची पद्धत

हरभऱ्याची सेंद्रिय शेती पेरणीसाठी योग्य वेळ ऑक्टोबरच्या शेवटच्या आठवड्यापासून नोव्हेंबरच्या पहिल्या आठवड्यापर्यंत असते, तसेच हरभऱ्याच्या सेंद्रिय शेतीसाठी बियाण्याचे प्रमाण – 40 ते 45 किलो प्रति हेक्टर असावे.
यासोबतच‌ शेतीमध्ये बियाणे 10 ते 12 सेंटीमीटर खोल व ओळींमधील अंतर 30 सेंटीमीटर ठेवावे, कारण कमी खोलवर पेरणी केल्यास बियांमध्ये रोग होण्याची शक्यता असते.

शेतीसाठी खत व सिंचन व्यवस्थापन

हरभऱ्याच्या सेंद्रिय शेतीसाठी, पेरणीच्या वेळी गांडूळ खत 7.5 टन किंवा देशी खत 10 टन किंवा कंपोस्ट 5 टन प्रति हेक्‍टरी खत आणि 15, 30 आणि 45 दिवसांनी उभ्या पिकावर द्रव सेंद्रिय खत किंवा वर्मीवॉश 1:10 च्या तीन फवारण्या करा तसेच पेरणीच्या वेळी जमिनीत पुरेसा ओलावा असल्यास सिंचनाची गरज भासत नाही. पिकांना सुरुवातीला पाणी देऊ नये, कारण असे केल्याने मुळांमध्ये गाठी तयार होण्यास प्रतिबंध होतो आणि मुळांना पुरेसा ऑक्सिजन मिळत नाही.

सेंद्रिय हरभरा पिकात तण नियंत्रण व किड नियंत्रण

पिकाच्या सुरुवातीच्या अवस्थेत दोनदा तण काढणे आवश्यक आहे, जेणेकरून तणांचे नियंत्रण करता येईल.

किड -हरभरा शेंगा बोअरर

लक्षणे- काजळीची लक्षणे: ते शेंगामध्ये छिद्र करते आणि तोंड आत घालते आणि संपूर्ण धान्य खाऊन टाकते.

जैविक प्रतिबंध-

1. कीटक खाणाऱ्या पक्ष्यांची बसण्याची जागा: शेतात विविध ठिकाणी टी अँटेना (टी आकारात) नावाच्या तीन फूट लांब काड्या लावा.

2.सेंद्रिय कीटकनाशक, HNPV – 250 LE प्रति हेक्टर 500 लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी.

3. कडुनिंबावर आधारित- निंबोळीचा 5 ते 10 टक्के अर्क सुरवंट नियंत्रित करण्यासाठी फायदेशीर आहे.प्

दीमक

लक्षणे- दीमक मुळे आणि देठांमध्ये प्रवेश करतात आणि झाडे पोकळ करून नष्ट करतात.

प्रतिबंध–

1. हरभऱ्याच्या सेंद्रिय शेतीसाठी स्वच्छ शेती करा.
2. उपजीविकेसाठी हरभऱ्याची स्वच्छ लागवड करा.
   हरभऱ्याच्या सेंद्रिय शेतीसाठी चांगले कुजलेले सेंद्रिय खत घाला.
3. हरभऱ्याच्या सेंद्रिय शेतीसाठी चांगले कुजलेले सेंद्रिय खत घाला.
4. पिकाला पाणी द्यावे.
5. चांगली नांगरणी करा आणि वारंवार खुरपणी करा.

6.पीक पेरणीच्या वेळी कडुलिंबाच्या पानांपासून किंवा कडुलिंबाच्या बियांपासून तयार केलेले कंपोस्ट खत जमिनीत वापरल्यास दीमकांचा प्रादुर्भाव कमी होतो.

7. शेतात अवशेष सोडू नयेत, कारण दीमक ते खाल्ल्याने जिवंत राहतात. त्यामुळे नांगरणी झाल्यावर त्या गोळा करून जाळून टाका.
8. 1:6 या प्रमाणात गोमूत्र पाण्यात मिसळून दीमकांच्या घरात वारंवार टाकल्यास त्यांचा प्रसार रोखता येतो.

ईतर सोप्या उपायोजना

1. हरभऱ्याच्या सेंद्रिय शेतीसाठी आवश्यक पिकाची पेरणी वेळेवर करावी.
   2.हरभऱ्याची सेंद्रिय शेती किंवा कोणत्याही प्रकारच्या शेतीसाठी उन्हाळ्यात शेताची खोल नांगरणी करावी.
2. हरभरा पिकाची आंतरपीक: कोथिंबीर, मोहरी आणि जवस यांच्याबरोबरच हरभऱ्याच्या प्रत्येक 10 ओळींनंतर 1 ते 2 ओळींची लागवड करावी.
   4.शेतांजवळ प्रकाश सापळे लावल्यास प्रौढ कीटकांना आकर्षित करून त्यांचा नाश केला जाऊ शकतो, ज्यामुळे त्यांची संतती कमी होऊ शकते.
3. गवत आणि पेंढ्याचे छोटे ढीग संध्याकाळी शेताच्या मधोमध ठेवावेत. जेव्हा तण रात्री खायला बाहेर पडते तेव्हा ते नंतर त्यामध्ये लपतात, जे गवत काढून सहजपणे नष्ट करता येतात.
4. हरभऱ्याच्या सेंद्रिय शेतीसाठी कधीही कच्चे शेणखत वापरू नका.

7.ज्या भागात प्रादुर्भाव जास्त असेल तेथे बियांचे प्रमाण सामान्यपेक्षा जास्त ठेवावे.

8. पेरणीपूर्वी शेतात दोनदा नांगरणी करून जवळची झुडपे, तण इ. नष्ट करा.